معرفی جامع مدیریت پروژه آبشاری یا Waterfall

اگر به رویکردهای خطی مدیریت پروژه علاقه‌مند هستید و دوست دارید که کار موردنظر خودتان را با استفاده از این روش‌ها کنترل کنید باید به سراغ مدیریت پروژه آبشاری یا Waterfall بیایید. این روش بیشتر برای توسعه نرم‌افزار استفاده می‌شود و مسیر مستقیمی از بالا به پایین دارد. مراحل این روش مدیریت پروژه به طور کامل شفاف است. سادگی بالای آن کمک می‌کند تا افراد مختلف بتوانند نحوه استفاده از آن را متوجه شوند و از آن به راحتی استفاده کنند.

در ادامه این مطلب تعریف دقیق این روش، شیوه استفاده از آن، مزیت‌ها و معایبش و دیگر موارد مرتبط به آن را برای شما بیان می‌کنیم تا با این مدل به طور کامل آشنا شوید، و بتوانید از آن برای کنترل‌کردن پروژه‌های نرم‌افزاری مختلف خودتان استفاده کنید.

مدل Waterfall چیست؟

قبل از هر چیزی نیاز است تا جواب سوال مدل «مدل Waterfall چیست؟» را به شما بدهیم تا با تعریف آن آشنا شوید. در واقع این روش کلیه مراحل ساخت و توسعه نرم‌افزای را به فازهای جداگانه‌ای تقسیم‌بندی می‌کند که خروجی هرکدام از فازها ورودی مرحله بعدی به حساب می‌آید. شباهت زیاد جهت‌گیری حرکت در این روش مدیریت پروژه به آبشار نیز علت نام‌گذاری آن به آبشاری بوده است. در این روش پیش‌بردن پروژه پس از اتمام یک مرحله امکان برگشت دوباره به آن را نخواهید داشت.

نحوه پیش‌برد پروژه در مدل آبشاری به چه صورتی است؟

پس از این‌که با تعریف دقیق روش مدیریت پروژه آبشاری یا Waterfall آشنا شدید نوبت آن است تا نسبت به نحوه پیشبرد و شیوه اجرای این روش مدیریت پروژه آشنا شوید. در این قسمت 6 مرحله اساسی را برای شما به طور کامل بیان می‌کنیم و توضیحات لازم را در مورد آن‌ها شرح می‌دهیم.

سیستم را طراحی کنید و برنامه‌ریزی لازم را انجام دهید

در ابتدای کار نیاز است تا مستندات لازم را جمع‌آوری کنید تا بتوانید براساس آن‌ها نیازهای مشتریان را بشناسید. سپس باید براساس این مستندات سیستم کاری تولید نرم‌افزار موردنظر را طرح‌ریزی کنید تا بتوانید برنامه‌ریزی گام‌های مختلف را به انجام برسانید.

وظایف تیم را تعیین کنید

بعد از برنامه‌ریزی مراحل نیاز است تا وظایف هر تیم را به طور کامل و دقیق مشخص کنید. برای انجام این وظایف باید موعد مشخص و مناسبی تعیین شود زیرا کارهای تیم‌های مختلف به یکدیگر وابسته است و در صورت دیرکرد یک گروه بقیه تیم‌ها نیز با مشکل روبه‌رو خواهند شد. این موضوع باعث می‌شود تا برنامه‌ریزی‌های انجام گام‌های مختلف به هم بریزد و شما با مشکل مواجه شوید.

روی نحوه انجام کارها به طور کامل نظارت کنید و مدیریت منابع را به درستی انجام دهید

در حین انجام وظایف تیم‌ها نیاز است تا روی کار آن‌ها نظارت دقیق داشته باشید تا اطمینان پیدا کنید که تیم موردنظر وظیفه مشخص‌شده در برنامه مدیریت پروژه آبشاری را به درستی انجام می‌دهد. همچنین حواستان باید به منابع و میزان مصرف ان‌ها باشد زیرا منابع محدود است و در صورت استفاده بیش از حد آن‌ها امکان به وجود‌آمدن مشکل وجود دارد.

به افراد ذی‌نفع پروژه موردنظر گزارش دهید

بعد از انجام هر مرحله از برنامه تعیین‌شده انجام یک گام مدیریت پروژه آبشاری نیاز است تا گزارشی دقیق و مفصل را تهیه کنید و به افراد ذی‌نفع در کار موردنظر تحویل دهید. به این صورت آن‌ها متوجه می‌شوند که انجام پروژه موردنظر در چه مرحله‌ای قرار  دارد و چه قدر تا اتمام آن زمان نیاز است.

نرم‌افزار تحویل‌داده‌شده توسط تیم را تست کنید

پس از انجام برنامه‌های ساخت و توسعه نرم‌افزار موردنظر نیاز است تا آن را با استفاده از افراد اندکی تست کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا عیب‌ها و باگ‌های احتمالی را بشناسید و بتوانید آن‌ها را قبل از تحویل نهایی به مشتریان برطرف کنید. این مرحله بسیار مهم است و باید با دقت بالای صورت بگیرد تا در مرحله آخر مشکلی به وجود نیایید.

نرم‌افزار آماده‌شده را تحویل دهید

پس از انجام تست نهایی و برطرف‌کردن عیب‌های احتمالی نرم‌افزار موردنظر می‌توانید آن را به مشتریان تحویل دهید تا آن‌ها نیز بررسی‌های لازم را انجام دهند. در صورت وجود نداشتن عیبی در نرم‌افزار موردنظر فرآیند‌های مربوط به مدیریت پروژه آبشاری نیز تمام خواهد شد و دیگر نیاز به طی‌کردن مرحله‌ای نخواهید داشت.

مزایا استفاده از روش آبشاری چیست؟

آگاهی از مزیت‌های یک روش بسیار مهم است و می‌تواند به انتخاب بهترین روش‌ مدیریت پروژه، به شما کمک زیادی کند. به همین دلیل و برای کمک به شما در این قسمت مزیت‌های مدیریت پروژه آبشاری را برای شما بیان می‌کنیم تا با آن‌ها به طور کامل آشنا شوید.

سادگی فهم آن

نحوه استفاده از روش مدیریت پروژه آبشاری بسیار ساده است؛ بنابراین تمامی افراد متوجه آن می‌شوند و می‌توانند از این شیوه به خوبی استفاده کنند.

جمع‌آوری بهتری مستندات

شما می‌توانید با استفاده از فرآیندهای موجود در روش مدیریت پروژه آبشاری مستندات بهتر و جامع‌تری را جمع‌آوری کنید که به برنامه‌ریزی بهتر و تولید نرم‌افزار مناسب‌تری منجر می‌شود.

کنترل بهتر و دقیق‌تر مراحل

هنگام استفاده از مدیریت پروژه آبشاری شما می‌توانید به راحتی روی تمامی فرآیندها و انجام وظایف تیم‌ها کنترل داشته باشید زیرا همه موارد شفاف هستند و مشخص است که هرکسی باید چه کاری را در چه زمانی به انجام برساند.

مشکلات مدل آبشاری چیست؟

در کنار مزیت‌ها باید به معایب نیز توجه لازم را داشته باشید تا نسبت به تمامی واقعیت‌های موجود آگاهی داشته باشید و بعد دست به انتخاب بزنید. در ادامه مشکلات مدل آبشاری را برای شما به طور کامل بیان می‌کنیم.

وابستگی کارهای تیم‌های پایانی به تیم‌های اولیه

یکی از مشکلات این روش مدیریت پروژه وابسته‌بودن کارهای تیم‌های مختلف به یکدیگر است. به این صورت اگر یک تیم کار خودش را به درستی انجام ندهد و در زمان مناسب نتیجه وظیفه محول‌شده را تحویل ندهد گروه‌های دیگر هم نمی‌توانند به وظایف خودشان برسند.

زمان‌بر بودن و وقت‌گیر بودن مراحل مدیریت پروژه آبشاری

مراحل مختلف مربوط به مدیریت پروژه آبشاری زمان‌بر و وقت‌گیر است و همین موضوع باعث می‌شود تا هنگام استفاده از آن نیاز به صرف زمان بالایی برای تولید نرم‌افزار داشته باشید.

بررسی نمودار گانت

نمودار گانت یک نقشه ترسیمی کمکی است که به شما در انجام کارها با استفاده از روش مدیریت پروژه آبشاری کمک می‌کند. در روش آبشاری وظایف هر مرحله به تسک‌های کوچک تقسیم می‌شود و به تیم‌های جدا سپرده می‌شود. این نمودار به شما اجازه می‌دهد تا داده‌های مرتبط با این کارها را ترسیم کنید و به صورت گرافیکی مشاهده کنید که وضعیت کلی انجام کارها به چه صورتی است. موارد مختلف مرتبط با این نمودار را در ادامه بررسی می‌کنیم.

چگونه می‌توان نمودار گانت را ایجاد کرد؟

مدت زمان کارها طول ستون‌های این نمودار را مشخص می‌کند و سطرها نیز خود کارها هستند. اما قبل از ترسیم این نمودار باید کارهای زیر را به انجام برسانید.

• در ابتدای کار تنظیمات مربوط به پروژه شامل تاریخ شروع و پایان و برنامه‌ریزی انجام آن‌ها را به طور دقیق مشخص کنید. به طور معمول برای برنامه‌ریزی نیز از رایج‌ترین روش یعنی برنامه‌ریزی رو به جلو استفاده می‌شود و سعی می‌گردد تا کارها در اسرع وقت به انجام برسد.
• بعد از انجام این کار باید تقویم پروژه شامل تعداد روزها و ساعت‌های کاری را مشخص کنید و در هر قسمت نام کار موردنظر و مدت زمان لازم برای آن را بنویسید.
• فهرست کاملی از منابع خودتان تعیین کنید و تمامی موارد موردنیاز برای هرکار را در جلوی آن بنویسید.
• بین کارها لینک‌های مناسب را ایجاد کنید تا وابستگی میان آن‌ها را به طور کامل متوجه شوید و اگر نیاز است برای کارهای مختلف محدودیت تعیین کنید.
• تنظیمات نهایی مربوط به رسم نمودار گانت را اعمال کنید و پس از آن می‌‍‌توانید این نمودار را به راحتی رسم کنید.
• پس از شروع پروژه آن را بررسی کنید تا اشکالات احتمالی را شناسایی و روی نمودار اصلاح کنید.

نحوه لینک‌کردن کارهای مختلف به نمودار گانت چگونه است؟

کارها در این نمودار به صورت پایان به آغاز لینک‌دهی شده‌اند. این حرف یعنی تنها پس از پایان یک کار وظیفه دیگر آغاز می‌شود. در نمودار گانت این لینک‌دهی با استفاده از یک فلش جهت‌دار انجام می‌شود که پیکان‌ها جهت لینک موردنظر را مشخص می‌کند. در نمودار گانت یک کار می‌تواند وابسته به تمام‌شدن دو کار دیگر باشد. این موضوع را باید با لینک‌های بین آن‌ها مشخص کنید. با استفاده از این شیوه شما می‌توانید به راحتی وابستگی یک کار به یک وظیفه دیگر را حذف کنید و به طور شفاف آن را روی نمودار ببنید.

در نمودار گانت چه محدودیت‌هایی را می‌توان اضافه کرد؟

شما در نموار گانت برای کارهای مختلف می‌توانید یک‌سری محدودیت ایجاد کنید که شامل موارد زیر می‌شود:

• تا جای ممکن سریع (ASAP): اگر این محدودیت را برای کاری بدون وابستگی در نظر بگیرید آن وظیفه از ابتدای پروژه آغاز می‌شود و باید در سریع‌ترین زمان به اتمام برسد. اما در صورت اعمال آن برای وظیفه‌ای با وابستگی به کار دیگر تسک موردنظر بلافاصله بعد از تمام‌شدن کار قبلی شروع می‌شود.
• تا جای ممکن با تأخیر (ALAP): در صورت اعمال‌شدن برای کاری بدون وابستگی تاریخ اتمام آن تسک با زمان پایان پروژه یکی خواهد بود. اما اگر برچسب آن به کاری با وابستگی بخورد تاریخ اتمام آن به طور دقیق با تاریخ شروع کار جدید یکی خواهد شد. البته بهتر است که از اعمال این نوع محدودیت خودداری کنید. زیرا به شما فرصت هیچگونه اصلاحی را نخواهد داد.
• آغاز نه زودتر (SNET): این محدودیت به معنی این است که کار موردنظر نباید قبل از زمان برنامه‌ریزی‌شده آغاز شود حتی اگر به کاری دیگر لینک شده باشد.
• آغاز نه دیرتر (SNLT): وظیفه موردنظر نباید دیرتر از زمان تعیین‌شده شروع شوند.
• پایان نه زودتر (FNET): پایان تسک سپرده‌شده نباید زودتر از زمان تعیین‌شده باشد؛ حتی اگر لینک جهت‌دار به کار دیگری داشته باشد.
• پایان نه دیرتر (FNLT): این محدودیت نمودار گانت مدیریت پروژه آبشاری به این معنی است که وظیفه مشخص‌شده باید به طور دقیق در موعد برنامه‌ریزی‌شده به اتمام برسد.
• باید آغاز شود (MSO): تیم وظیفه دارد که کار موردنظر را در زمان تعیین‌شده انجام دهد؛ حتی اگر وظیفه لینک‌شده به این پروژه زودتر از موعد به اتمام برسد.
• باید پایان یابد (MFO): این کار نیز باید در موعد موردنظر تعیین‌شده در برنامه مدیریت پروژه آبشاری به اتمام برسد.

نمودار گانت چگونه باید منابع را اضافه کرد؟

در نمودار گانت منابع زمانی با درصد مشخص می‌شود. به طور مثال اگر نصف روز خودش را برای انجام آن کار در نظر می‌گیرد عدد 50 درصد تخصیص منابع به آن کار موردنظر تعلق می‌گیرد. اما اگر منابع به صورت مواد باشد از واحدهایی مانند تن یا کیلوگرم یا لیتر استفاده می‌کنند. در مورد هزینه نیز دلار بر ساعت یا دلار بر تن یا دلار بر کیلوگرم به کار گرفته می‌شود.

برای مصرف منابعی هم که به زمان بستگی دارند از واحدهای متفاوت استفاده می‌کنند. به طور مثال اگر منبع موردنظر گرما باشد واحد آن را کیلووات به ازای هر روز در نظر می‌گیرند.

تفاوت روش مدیریت آبشاری با چابک در چه چیزهایی است؟

روش مدیریت پروژه آبشاری فرآیندی است و در آن بازگشت به عقب برای تصحیح مراحل قبلی چندان معنی ندارد؛ در حالی در روش چابک این کار به وفور صورت می‌گیرد و یک امر عادی به حساب می‌آید. روش چابک به صورت چرخه‌ای عمل می‌کند و همین موضوع باعث امکان برگشت به عقب در آن می‌شود. جمع‌آوری مستندات در روش آبشاری بهتر صورت می‌گیرد؛ اما زمان‌برتر است.  انجام این کار با استفاده از روش چابک زمان کم‌تری از شما می‌گیرد و همین امر باعث می‌شود تا سرعت بیشتری داشته باشد.

سخن آخر

مدیریت پروژه آبشاری یکی از قدیمی‌ترین روش‌های کنترل یک کار و ساخت نرم‌افزار به شمار می‌رود. از این روش افراد مختلف برای توسعه و ساخت برنامه‌های مختلف استفاده کردند و نتایج عالی گرفتند. زیرا ساده است و داده‌های به دست‌آمده از هر مرحله به طور شفاف مشخص است. این موضوع سبب می‌شود تا بتوانید راحت‌تر کارها و منابع را کنترل کنید و طبق استاندارد مدیریت پروژه پیش بروید. همچنین به شناسایی بهتری جهت نیازهای مشتری کمک می‌کند. زیرا فرآیند جمع‌آوری مستندات بسیار قوی دارد.

بنابراین اگر نسبت به زمان چندان حساس نیستید و بیشتر کیفیت خروجی نهایی برای شما مهم است به شما توصیه می‌کنیم که از این روش استفاده کنید. زیرا استفاده از این روش کمی زمان‌بر است و کارها در آن‌ها به یکدیگر وابستگی زیادی دارند؛ ولی نرم‌افزار نهاییش خروجی بسیار با کیفیتی دارد.