تعریف مسیر بحرانی در مدیریت پروژه در MSP و نمودار گانت
تعیین زمان پایان پروژه بسیار مهم است و روی برنامه‌ریزی‌ها اثر قابل‌توجهی می‌گذارد. در واقع مدیر پروژه براساس فاصله میان زمان آغاز و پایان پروژه است که تقسیم‌بندی کارها را به انجام می‌رساند. بنابراین اگر نسبت به وقت پایان‌یافتن پروژه اطلاع درستی نداشته باشد با مشکل بزرگی در این زمینه روبه‌رو می‌شود. تکنیک مسیر بحرانی روش کمکی برای تخمین این زمان به شمار می‌آید. اما « تعریف دقیق مسیر بحرانی در کنترل پروژه چیست؟» « برای رسم آن باید چه قوانینی را رعایت کرد؟» و « چگونه می‌توان آن را در MSP و نمودار گانت اعمال کرد؟».
به این سوالات در این مقاله پاسخ می‌دهیم تا این تکنیک را به درستی بشناسید و آن را برای تخمین زمان پایان پروژه خودتان به کار بگیرید. پس توصیه می‌کنیم تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
مسیر بحرانی در کنترل پروژه چیست؟
مفهوم شبکه بحرانی CPM برای اولین‌بار در سال 1950 بیان شد. در واقع این شبکه الگوریتمی برای کنترل زمانبندی بخش‌های مختلف پروژه به شمار می‌آید. برای استفاده از این روش باید مدل دقیقی را از پروژه موردنظر رسم کرد که شامل موارد زیر است:
- کارهایی که برای اتمام پروژه موردنظر نیاز است تا انجام شود.
- ارتباط بین این فعالیت‌ها به چه صورتی است.
- چه مقدار زمان برای انجام هر فعالیت موردنیاز است.
بعد از رسم این شبکه مدیران می‌توانند به خوبی فعالیت‌های بحرانی را شناسایی کنند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا این افراد بتوانند نظارت دقیق‌تری روی آن‌ها داشته باشند و از به تعویق افتادن این کارها جلوگیری کنند.
تعریف هر فعالیت
برای این‌که بتوانید هر فعالیت را در داخل این شبکه تعریف کنید نیاز است تا از تکنیک ساختار شکست کار به خوبی استفاده کنید. این تکنیک به شما کمک می‌کند تا تقسیم‌بندی درستی برای کارهای مختلف داشته باشید.
تعریف ارتباطات
در این شبکه کارها با یکدیگر روابطی دارند که آن‌ها را با استفاده از پیکان جهت‌دار می‌توان نشان داد. جهت پیکان مشخص می‌کند کدام نسبت به چه فعالیتی ارجحیت دارد و در واقع پیش‌نیاز آن فعالیت محسوب می‌شود.
برآورد زمان موردنیاز برای انجام هرکار
برای تخمین درست زمان پروژه باید مسیر بحرانی را به درستی در این شبکه تعریف کنید. این راه طولانی‌ترین توالی میان فعالیت‌ها را دارد و از کوتاه‌ترین زمان انجام برخوردار است. هر پروژه حداقل یک مسیر بحرانی دارد و طول مسیرهای دیگر کوتاه‌تر یا اندازه راه بحرانی است. شما برای شناسایی این مسیر نیاز به آشنایی با یک‌سری مفاهیم دارید که در ادامه آن‌ها را بیان می‌کنیم و شرح لازم را در موردشان می‌دهیم:
زودترین شروع (Early Start)
به زودترین زمان برای شروع یک فعالیت گفته می‌شود البته اگر تمام پیش‌نیازهایش به طور کامل تمام شده باشند. برای نشان دادن این مقدار در دیاگرام باید از چپ به راست به طرف جلو حرکت کنید.
دیرترین شروع (Late Start)
دیرترین زمان شروع یک فعالیت را می‌گویند. برای محاسبه آن باید بیشترین زمان اتمام یک فعالیت را از مدت زمان شروع این کار کم کنید. جهت نشان‌دادن این کار در دیاگرام نیاز است تا از راست به چپ و به سمت عقب حرکت کنید.
زودترین زمان پایان (Early Finish)
به زودترین زمان پایان یک فعالیت گفته می‌شود؛ البته اگر پیش‌نیازهایش نیز تمام شده باشد. برای محاسبه این زمان نیاز است تا مقدار آن را از زودترین زمان شروع فعالیت کم کنید. این زمان را می‌توانید با حرکت رو به جلو و راست به چپ در الگوریتم نشان دهید.
دیرترین زمان پایان (Last Finish)
تعریف آن برابر دیرترین زمان پایان یک فعالیت در پروژه است. جهت نشان‌دادن آن نیز باید از چپ به راست و رو به عقب حرکت کنید.
شناوری (Float – Slack)
به عنوان بیشترین وقتی که یک فعالیت می‌تواند بیشتر از زودترین زمان شروع فعالیت طول بکشد تعریف می‌شود. در واقع می‌توان این زمان را با به دست‌آوردن اختلاف بین زودترین و دیرترین زمان شروع فعالیت یا پایان کار محاسبه کرد. به عنوان مثال اگر زمان شناوری صفر باشد به این معنی است که فعالیت موردنظر نمی‌تواند به تأخیر بیفتد و باید در زمان مناسبش به انجام برسد.
شناوری کل (Total Float)
برای محاسبه زمان شناوری کل باید زمان آخرین فعالیت موجود در مسیر بحرانی از تاریخ پایان پروژه کم کنید. تأخیرهای به وجود‌آمده در زمان انجام کارهای موجود در مسیر بحرانی میزان شناوری کل را کاهش می‌دهد. در واقع این عدد نشان می‌دهد که کار موردنظر می‌تواند مقداری عقب بیفتد بدون آن‌که اتمام کل پروژه دچار تأخیر قابل توجهی شود.
شناوری آزاد (Free Float)
به مقدار زمانی گفته می‌شود که یک فعالیت می‌تواند به تعویق بیفتد بدون این‌که روی زمان انجام فعالیت‌های بعد از خودش اثر بگذارد. برای محاسبه این مقدار باید اختلاف میان زودترین زمان فعالیت بعدی و زودترین زمان پایان فعالیت در حال انجام را به دست بیاورید.
قوانین رسم شبکه‌های مسیر بحرانی
برای رسم شبکه مسیر بحرانی نیاز است تا یک‌سری قوانین را در نظر بگیرید. در ادامه این قوانین را به شما معرفی می‌کنیم.
عدم نمایش یک فعالیت در شبکه مسیر بحرانی قبل از آماده‌سازی تمام پیش‌نیازهایش
شما در شبکه مسیر بحرانی حق ندارید که یک فعالیت را قبل از به اتمام رسیدن پیش‌نیازهایش وارد کنید. شما در این مسیر مجاز هستید یک فعالیت تنها یک‌بار وارد کنید و دو کار نباید نام مشابه با یکدیگر داشته باشند.
نمایش هر فعالیت باید با استفاده از نماد دایره انجام شود
در شبکه مسیر بحرانی باید فعالیت‌ها را با استفاده از نماد دایره نمایش دهید و حق استفاده از شکل دیگری را برای انجام این کار ندارید. همچنین در شبکه بهتر است رویداد همواره در سمت چپ قسمت پایانی باشد و با آن راستای عمودی داشته باشد.
اتصال حلقه‌های بدون پیش‌نیاز به شروع و اتصال حلقه‌های بدون فعالیت به پایان
رویدادهای بدون هیچ‌گونه پیش‌نیازی را باید به حلقه دایره‌‌ای شروع متصل کنید و موارد بدون فعالیت را نیز باید به حلقه پایانی وصل کنید. رویدادها به صورتی شماره‌گذاری می‌شوند که شماره مورد پایه از رویداد پایان آن مسیر کم‌تر باشد. همچنین باید واحد زمان رویدادها را ثابت در نظر بگیرید و در طول انجام پروژه آن را تغییر ندهید.
مسیر بحرانی در MSP
برای نمایش مسیر بحرانی در MSP باید از نمودار گانت استفاده کنید. البته این یکی از روش‌های انجام این کار به حساب می‌آید؛ اما به طور گسترده در این زمینه استفاده می‌شود. روش دیگر انجام این کار استفاده از Network Diagram است و نمایش این مسیر روی این نمودار است. در ادامه نحوه نمایش مسیر بحرانی در نمودار گانت و Network Diagram را برای شما شرح می‌دهیم.
نمایش مسیر بحرانی در نمودار گانت
در این نمودار زمان فعالیت‌ها به صورت نوارهایی به نمایش در می‌آید و ارتباطات مختلف به وسیله فلش مشخص می‌شود. برای مشخص‌کردن مسیر بحرانی در نمودار گانت باید ابتدا به سرربرگ Gantt Chart آن بروید و از قسمت Format تیک گزینه Critical Tasks را بزنید. جهت نشان‌دادن شناوری نیز باید Slack را انتخاب کنید.
روش دومی نیز برای این کار وجود دارد. در این شیوه باید ابتدا کلیک سمت راست کنید و روی فلش Show/Hide Bar Styles ضربه بزنید. بعد از انجام این کار نیز باید گزینه Critical Tasks را انتخاب کنید تا مسیر بحرانی روی نمودار گانت مشخص شود.
نمایش مسیر بحرانی روی Network Diagram
در این نمودار هر فعالیت با یک باکس نمایش داده می‌شود و ارتباطات میان کارها را نیز فلش مشخص می‌کند.
مثال برای روش مسیر بحرانی
فرض کنید قصد ساخت یک مسیر ریلی برای یک شهر را دارید و می‌خواهید در این پروژه مسیر بحرانی را مشخص کنید. قبل از انجام این کار در ابتدا باید لیست فعالیت‌های پروژه را بنویسد که برای ساخت مسیر ریلی شامل موارد زیر می‌شود:
- ساخت و قراردادن پل در جای مناسب
- قراردادن و متصل‌کردن ریل‌های قطار
- آماده‌سازی ایستگاه قطار
- قراردادن المان‌های تکی محوطه
- آماده‌سازی المان سمت چپ محوطه
- ساخت قطارها
- قراردادن قطارها روی ریل
- روشن‌کردن قطار و آغاز حرکت آن در مسیر ریلی
پس از آن باید با توجه به ترتیب کارها برای آن‌ها دیاگرام ترسیم کنید و زمان انجام هر کدام را در کنارش بنویسید. دقت کنید که واحد زمان باید برای تمام فعالیت‌ها یکسان باشد و نباید تفاوتی کند. پس از انجام این کار تمام مسیرهای انجام کارها را مشخص کنید. به طور مثال بعد از متصل‌کردن ریل‌های قطار شما هم می‌توانید یکی از گزینه‌های ساختن ایستگاه قطار یا آماده‌سازی قطارها را انتخاب کنید. انتخاب هرکدام از آن‌ها شما را در مسیر متفاوتی قرار می‌دهد که باید به آن توجه داشته باشید.
به همین صورت تمام مسیرهای موجود را باید پیدا کنید و سپس مدت زمان مرتبط به آن‌ها را با استفاده از روش‌های گفته‌شده محاسبه کنید. بعد مشخص‌شدن زمان شما به راحتی مسیر بحرانی را بشناسید زیرا راهی است که بیشترین وقت را برای انجام نیاز دارد.
سخن پایانی
یکی از تکنیک‌های پرکاربرد و مفید در مدیریت پروژه روش تعیین مسیر بحرانی است. برای تخمین زمان پایان یک پروژه باید بتوانید مسیر بحرانی را مشخص کنید. چون راهی است که بیشترین میزان وقت را نیاز دارد. به همین دلیل و برای کمک به شما در این مطلب نحوه انجام این کار را به همراه یک مثال شرح دادیم و در ادامه چگونگی نشان‌دادنش در فایل MSP زمانبندی پروژه ساختمانی برای شما بیان کردیم تا بتوانید به راحتی شبکه مسیر بحرانی CPM را رسم کنید و از این تکنیک به راحتی بهره ببرید.
دیدگاهتان را بنویسید